„A niechaj narodowie wżdy postronni znają, iż Polacy nie gęsi, iż swój język mają”, czyli o pięknie mowy polskiej

Linia chronologiczna

Źródło 1. Mapa

Źródło 2. Mikołaj Rej. Portret ze Źwierciadła, 1568 r.

[źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Miko%C5%82aj_Rej.PNG]
 
 

Źródło 3. Mikołaj Rej. Figliki

Co niedźwiedzią skórę szacowali  
 
Dwa obeszli niedźwiedzia, więc sobie szeptali,
Szacując, zacz by onę [za tę] skórę w mieście dali.
Puści się niedźwiedź do nich. Jednego połapił [złapał],
A drugi się na drzewo ochotnie pokwapił.
A ten duszę zataił, niedźwiedź stojąc słucha.
Skoczył precz, a ten pyta: "- Coś szeptał u ucha?"
"- Mówił, bym ci nie wierzył, a to pilnie chował,
Póki nie mam, bym cudzej skóry nie szacował."

[źródło: http://www.pbi.edu.pl/book_reader.php?p=25524&s=1]


 

Źródło 4. Jan Kochanowski. Fragment witraża z Collegium Novum Uniwersytetu Jagiellońskiego

[źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Kochanowski_witraz.jpg]

Źródło 5.Rycina z XIX wieku. Jan Kochanowski pod ulubioną lipą

[źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:POL_Jan_Kochanowski.jpg]

 

Źródło 6. Fotografia. Pomnik Jana Kochanowskiego dłuta Mieczysława Weltera przed muzeum poety w Czarnolesie

[źródło: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/15/Poland_Czarnolas_-_Kochanowski%27s_Museum.jpg]

Źródło 7. Jan Kochanowski. Fraszki

Na lipę

Gościu, siądź pod mym liściem, a odpocznij sobie!
Nie dojdzie cię tu słońce, przyrzekam ja tobie,
Choć się nawysszej [najwyżej] wzbije, a proste promienie
Ściągną pod swoje drzewa rozstrzelane cienie.
Tu zawżdy chłodne wiatry z pola zawiewają,
Tu słowicy [słowiki], tu szpacy [szpaki] wdzięcznie narzekają.
Z mego wonnego kwiatu pracowite pszczoły
Biorą miód, który po tym szlachci pańskie stoły.
A ja swym cichym szeptem sprawić umiem snadnie[dobrze],
Że człowiekowi łacno łatwo] słodki sen przypadnie.
Jabłek wprawdzie nie rodzę, lecz mię pan tak kładzie [uważa]
Jako szczep napłodniejszy w hesperyskim sadzie  

w hesperyskim sadzie — w ogrdzie Hesperyd rosły, według podań greckich, drzewa o złotych owocach
 








Na dom w Czarnolesie

Panie, to moja praca, a zdarzenie Twoje;
Raczyż błogosławieństwo dać do końca swoje!
Inszy niechaj pałace marmurowe mają
I szczerym złotogłowem ściany obijają,
Ja, Panie, niechaj mieszkam w tym gnieździe ojczystym,
A Ty mię zdrowiem opatrz i sumnieniem czystym,
Pożywieniem uczciwym, ludzką życzliwością,
Obyczajmi znośnymi, nieprzykrą starością  

złotogłów – rodzaj bogatej tkaniny, wyszywanej złotą nicią
 

Źródło 8. Jan Matejko. Portret Jana Frycza Modrzewskiego, fragment obrazu Unia Lubelska  z 1869 r.

[źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Andrzej_Frycz_Modrzewski.JPG]

 

Źródło 9. Andrzej Frycz Modrzewski. O naprawie Rzeczypospolitej [fragment]

[…] Swarom, waśniom i nienawiściom […] nie trzeba przywykać [nie prowadzić], lecz cichości, pokoju i zgody pilnować.
 

  

Ćwiczenia

Do XVI wieku polscy poeci tworzyli głównie w języku łacińskim. Jednym z pierwszych autorów piszących w języku polskim był Mikołaj Rej. Jak rozumiesz słynne zdanie poety „A niechaj narodowie wżdy postronni znają, iż Polacy nie gęsi, iż swój język mają”.




Na podstawie źródła 1.

1. Wskaż na mapie miasta, w których młodzież szlachecka mogła zdobyć wykształcenie.
2. Wyjaśnij, dlaczego sieć szkół średnich i akademii w XVI-wiecznej Polsce była nierównomierna.


Na podstawie źródła 3.

Fraszkę Mikołaja Reja można zobrazować powiedzeniem „Nie dziel skóry na niedźwiedziu”. Wskaż sytuacje, do których odnosi się to przysłowie.


Na podstawie źródeł 5-7.

1. Opowiedz, w jaki sposób lipa czarnoleska zachęca wędrowca do odpoczynku.
2. Jak sądzisz, dlaczego Jan Kochanowski tak chętnie siadywał pod rozłożystymi konarami lipy?
3. Czy obraz, fotografia i fraszki zachęcają nas do odwiedzin w Czarnolesie?
4. O co poeta prosi Boga? Czym, według Ciebie, mogą być te słowa?


Na podstawie źródła 9.

Opowiedz, jakich wskazówek udziela Polakom Andrzej Frycz Modrzewski. Czy słowa pisarza są nadal aktualne?
 

Praca domowa

W jaki sposób, jako uczeń, dbasz o piękno języka polskiego? Przygotuj wypowiedź, którą przedstawisz na następnej lekcji.